از وعده هاي خداوند متعال اجابت دعاي نيايشگران است, ليكن تحقق اين وعده منوط به تحقق حقيقت دعا از سوي داعي است و حقيقت دعا عبارت است از اين كه انسان خود را در برابر خداوند متعال نيازمند مطلق ببيند و با پرستش او درصدد جلب عنايت و رحمت او برآيد .
شناخت و جزم قلبي به اين حقيقت امري ساده و تحقق آن امري آسان و سهل الوصول نيست, بلكه مقدماتي براي رسيدن به اين مقام لازم است. در روايات شريفه اهل بيت عليهم السلام مقدماتي براي تحقق حقيقت دعا ذكر شده است كه اشاره اي گذرا به آن سودمند است...اصلي ترين شرط اجابت دعا
* ____________________________________________________________________________ *
* ____________________________________________________________________________ *
* ____________________________________________________________________________ *
از وعده هاي خداوند متعال اجابت دعاي نيايشگران است, ليكن تحقق اين وعده منوط به تحقق حقيقت دعا از سوي داعي است و حقيقت دعا عبارت است از اين كه انسان خود را در برابر خداوند متعال نيازمند مطلق ببيند و با پرستش او درصدد جلب عنايت و رحمت او برآيد .
شناخت و جزم قلبي به اين حقيقت امري ساده و تحقق آن امري آسان و سهل الوصول نيست, بلكه مقدماتي براي رسيدن به اين مقام لازم است. در روايات شريفه اهل بيت عليهم السلام مقدماتي براي تحقق حقيقت دعا ذكر شده است كه اشاره اي گذرا به آن سودمند است.
* ____________________________________________________________________________ *
اين مقدمات عبارتند از:
* ____________________________________________________________________________ *
* ____________________________________________________________________________ *
1. شناخت:
* ____________________________________________________________________________ *
امام كاظم عليه السلام نقل مي كند عدّه اي به [امام] صادق عليه السلام گفتند: دعا مي كنيم امّا دعايمان مستجاب نمي شود! ايشان فرمود: لِأَنَّكُم تَدعونَ مَن لا تَعرِفونَهُ 1 چون شما كسي را مي خوانيد كه نمي شناسيدش.
* ____________________________________________________________________________ *
2. اخلاص:
* ____________________________________________________________________________ *
امام علي عليه السلام: عَلَيكَ بِإِخلاصِ الدُّعاءِ فَإِنَّهُ أخلَقُ بِالإِجابَةِ 2 بر تو باد اخلاص داشتن در دعا زيرا چنين دعايي, به اجابت, سزاوارتر است.
* ____________________________________________________________________________ *
3. عمل:
* ____________________________________________________________________________ *
امام علي عليه السلام: مَن عَظَّمَ أوامِرَ اللّه ِ أجابَ سُؤالَهُ 3 هر كس اوامر خداوند را بزرگ شمارد, خداوند درخواست او را جواب مي دهد.
* ____________________________________________________________________________ *
4. پاك بودن درآمد و خوراك:
* ____________________________________________________________________________ *
امام صادق عليه السلام: إذا أرادَ أحَدُكُم أن يُستَجابَ لَهُ, فَليُطَيِّب كَسبَهُ, وَليَخرُج مِن مَظالِمِ النّاسِ, و إنَّ اللّه َ لا يُرفَعُ إلَيهِ دُعاءُ عَبدٍ وفي بَطنِهِ حَرامٌ, أو عِندَهُ مَظلِمَةٌ لِأَحَدٍ مِن خَلقِهِ 4 هر گاه فردي از شما خواست دعايش مستجاب شود, درآمدش را پاك گرداند و از زير بار حقوق مردم بيرون برود. دعاي بنده اي كه در شكمش حرام باشد, يا حقّ يكي از خلق خدا به گردنش باشد, به درگاه خداوند بالا نمي رود.
* ____________________________________________________________________________ *
5. حضور قلب:
* ____________________________________________________________________________ *
امام صادق عليه السلام: إنَّ اللّه َ عز و جل لا يَستَجيبُ دُعاءً بِظَهرِ قَلبٍ ساهٍ, فَإِذا دَعَوتَ فَأَقبِل بِقَلبِكَ, ثُمَّ استَيقِن بِالإِجابَةِ 5 خداوند دعايي را كه از روي دلِ غافل باشد, نمي پذيرد. پس هر گاه دعا كردي, با دلت رو كن, آن گاه به اجابت, يقين داشته باش.
بررسي متون ديني و تامل در آن, خصوصا روايات مرتبط با مساله اجابت دعا, ما را به اين نكته رهنمون ميسازد كه همه اين مقدمات و نكاتي كه درباره اجابت دعا مطرح شده است به يك نقطه اصلي و محوري منتهي ميشود و آن چيزي جز "حال انقطاع و تهي كردن دل از اميد به غير خداوند متعال" نيست كه هر چه اين حال در نيايشگر تقويت شود, دعاي او به اجابت, نزديك تر مي گردد
* ____________________________________________________________________________ *
6. حالت انقطاع:
* ____________________________________________________________________________ *
مصباح الشريعة _ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده است _ : سُئِلَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله عَنِ اسمِ اللّه ِ الأَعظَمِ, قالَ: كُلُّ اسمٍ مِن أسماءِ اللّه ِ, فَفَرِّغ قَلبَكَ عَن كُلِّ ما سِواهُ, وَادعُهُ بِأَيِّ اسمٍ شِئتَ فَلَيسَ فِي الحَقيقَةِ للّه ِِ اسمٌ دونَ اسمٍ, بَل هُوَ الواحِدُ القَهّارُ 6 از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله درباره اسم اعظم خدا سؤال شد. فرمود: همه نام هاي خدا اسم اعظم اند. پس, دلت را از هر آنچه جز اوست, خالي گردان و آن گاه او را با هر نامي كه خواستي, بخوان زيرا در حقيقت براي خداوند, نام خاصّي نيست بلكه او يكتاي قهّار است.
* ____________________________________________________________________________ *
* ____________________________________________________________________________ *
اصلي ترين و محوري ترين شرط اجابت دعا:
* ____________________________________________________________________________ *
بررسي متون ديني و تامل در آن, خصوصا روايات مرتبط با مساله اجابت دعا, ما را به اين نكته رهنمون ميسازد كه همه اين مقدمات و نكاتي كه درباره اجابت دعا مطرح شده است به يك نقطه اصلي و محوري منتهي ميشود و آن چيزي جز "حال انقطاع و تهي كردن دل از اميد به غير خداوند متعال" نيست كه هر چه اين حال در نيايشگر تقويت شود, دعاي او به اجابت, نزديك تر مي گردد.
كسي كه خود را نيازمند مطلق به بي نياز مطلق مي بيند, از غير او منقطع مي گردد و به او مي پيوندد.
به سخن ديگر خواندن خداوند متعال با خواندن غير او تفاوت جوهري دارد و تا حال انقطاع به انسان دست ندهد در واقع خدا را نمي خواند. حال انقطاع همان حالي است كه از آن تعبير به خالي كردن دل از غير خدا شده است, چنان كه در حديث بالا گذشت وقتي از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله درباره اسم اعظم سؤال كردند, ايشان به فراغت دل از غير خدا و توجه كامل به مقام ربوبي اشاره مي كنند.
هر چه اين حال در نيايشگر تقويت شود, دعاي او به اجابت نزديكتر مي گردد, تا آنجا كه ممكن است بدون دعا نيز خواسته او تأمين گردد.
امام صادق عليه السلام: إنَّ العَبدَ لَيَكونُ لَهُ الحاجَةُ إلَي اللّه ِ عز و جل, فَيَبدَأُ بِالثَّناءِ عَلَي اللّه ِ وَالصَّلاةِ عَلي مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ, حَتّي يَنسي حاجَتَهُ, فَيَقضيهَا اللّه ُ لَهُ مِن غَيرِ أن يَسأَلَهُ إيّاها 7 بنده به خداوند حاجتي دارد و شروع به ثناي خداوند و صلوات فرستادن بر محمّد و خاندان محمّد مي كند, تا جايي كه يادش مي رود حاجتي داشته است, پس خداوند حاجتش را, بي آن كه آن را از خداوند درخواست كند, برايش برآورده مي سازد.
به سخن ديگر, اجابت دعا, يك شرطْ بيشتر ندارد و آن, تحقّق حقيقت دعا از سوي دعاكننده است اما تا حال انقطاع به انسانْ دست ندهد, حقيقت دعا تحقّق نمي يابد. از اين رو, هنگامي كه انسان در مورد نيازي از نيازهاي خود, بيچاره و مُضطر شود و پناهگاهي جز خداوند متعال نبيند, دعاي او مستجاب مي گردد.
علاّمه سيّد محمّدحسين طباطبايي _ رضوان اللّه تعالي عليه _ در تبيين آيه: أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ... 8 مي فرمايد: مراد از اجابت درمانده اي كه او را مي خوانَد, پاسخ مثبت دادن به درخواستِ دعاكنندگان و برطرف كردن نياز آنهاست. خداوند, صفت درماندگي را آورده تا به دعا كننده, حقيقت دعا و درخواست را يادآوري كند زيرا مادام كه انسان در تنگناي درماندگي نيفتد و در رسيدن به خواستش آزادي عمل داشته باشد, درخواستش خالصانه نخواهد بود و اين, مطلب روشني است. اما اين كه اجابت دعا را به دعا كردن (درخواست كردن از خدا) مشروط كرده و فرموده است: إِذَا دَعَاهُ آن گاه كه او را بخوانَد , براي اشاره به اين نكته است كه در دعا بايد تنها از خداوند پاك, طلب كرد و اين, زماني عملي مي شود كه دعا كننده, از تمامي اسباب و علل ظاهري دست بكشد و دلش را تنها به خداوند بپيوندد اما كسي كه دلش را تنها به اسباب و علل ظاهري و يا به آنها و به خداوند با هم پيوند دهد, پروردگارش را نخوانده بلكه ديگري را خوانده است. پس هرگاه دعا كننده در دعا صادق باشد و تنها از خداوند بخواهد, خداوند والا, خواست او را اجابت مي كند و گرفتاري اي را كه او را به درخواست و دعا واداشته, برطرف مي سازد همان گونه كه خداوند متعال فرموده است: ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ 9 مرا بخوانيد تا برايتان اجابت كنم . در اين جا شرط اجابت را تنها دعا كردن حَقيقي قرار داده است و اين كه درخواست, تنها بايد از خداوند صورت بگيرد .10
علامه طباطبايي, همچنين در تفسير جمله: وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الاْءَرْضِ 11 و شما را خليفگان زمين قرار داد فرموده است: آنچه از سياق كلام به دست مي آيد, اين است كه مراد از خلافت, خلافتي است كه خداوند در زمين براي انسان ها قرار داده تا با آن, هرگونه كه مي خواهند, در زمين, دخل و تصرف و ساخت و ساز كنند, همان گونه كه خداوند متعال فرموده است: وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الاَرْضِ خَلِيفَةً 12 و به يادآر هنگامي را كه پروردگارت به فرشتگان فرمود: من در زمين خليفه اي قرار مي دهم و اين, از آن روست كه دخل و تصرف انسان به وسيله مقام خلافت, در زمين و هر چه در آن است, مربوط به زندگي و معاش اوست. بنا بر اين, گرفتاري _ كه انسان را به درماندگي مي افكند, تا آن جا كه از خداوند, برطرف شدنش را درخواست مي كند _, ناگزير, مربوط به چيزي است كه انسان از تصرّف در آن و يا بخشي از آن, ممنوع شده است و درهاي زندگي و ماندگاري و هر چه به زندگي مربوط است و يا پاره اي از درهاي زندگي را به روي او مي بندد, و برطرف شدن آن (گرفتاري) از انسان, موجب تماميت خلافتش مي گردد.
اگر دعا و درخواست را در عبارت قرآني إِذَا دَعَاهُ , اعم از درخواست زباني بدانيم, اين معنا, بيشتر و بيشتر روشن مي شود, همان طور كه از اين كلام خداوند, روشن است: وَءَاتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَ إِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللَّهِ لاَ تُحْصُوهَا 13 و از هر چه شما مي خواستيد, به شما داد و اگر نعمت هاي خدا را بشماريد, نخواهيد توانست كه به تمامي بشماريد و نيز: يَسْاَلُهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَ الاَرْضِ 14 هر كس در آسمان ها و زمين است, از او درخواست مي كند . بنا بر اين, تمامي تواني كه براي دخل و تصرّف به انسان داده شده و روزي او شده است, خود, نوعي برطرف كردن گرفتاريِ درمانده نيازمند, در پي درخواست اوست. پس او را خليفه قرار داد و در پي اجابت درخواست او و برطرف ساختن گرفتاري اي برآمد كه وي در آن, در مانده است .
* ____________________________________________________________________________ *
* ____________________________________________________________________________ *
پي نوشت :
* ____________________________________________________________________________ *
1. التوحيد: ص 288 ح 7 عن يزيد بن الحسن الكحّال, إحقاق الحقّ: ج 12 ص 266 عن الإمام الصادق عليه السلام, بحار الأنوار: ج 93 ص 368 ح 4.
2. غرر الحكم: ح 6091, عيون الحكم والمواعظ: ص 335 ح 5717.
3. كنزالفوائد: ج 1 ص 278, بحار الأنوار: ج 78 ص 90 ح 95.
4. فلاح السائل: ص 101 ح 39, بحار الأنوار: ج 93 ص 321 ح 31.
5. الكافي: ج 2 ص 473 ح 1, عدّة الداعي: ص 126 كلاهما عن سليمان بن عمرو, مكارم الأخلاق: ج 2 ص 11 ح 2002, بحار الأنوار: ج 93 ص 305 ح 1.
10. مصباح الشريعة: ص 129, بحار الأنوار: ج 93 ص 322 ح 36.
7. الكافي: ج 2 ص 501 ح 2, عدّة الداعي: ص 233 كلاهما عن هارون بن خارجة, الدعوات: ص 22 ح 25 وليس فيه وآل محمّد , بحار الأنوار: ج 93 ص 312 ح 17 و ص 342 ح 11.
8. نمل: آيه 62: يا كيست كه درمانده را _ آن گاه كه او را بخوانَد _ اجابت مي كند و گرفتاري اش را برطرف مي سازد؟ .
9. مؤمن: آيه 60.
10. الميزان في تفسير القرآن: ج 15 ص 381.
11. نمل: آيه 62.
12. بقره: آيه 30.
13. ابراهيم: آيه 34.
14. الرحمن: آيه 29.
15. الميزان في تفسير القرآن: ج 15 ص 383
* ____________________________________________________________________________ *
كتابخانه مجازي نيريزي - منبع مطلب منتشر شده
* ____________________________________________________________________________ *
كتابخانه مجازي نيريزي - منبع مطلب منتشر شده
* ____________________________________________________________________________ *
كتابخانه مجازي نيريزي - منبع مطلب منتشر شده